31 maart 2023 - Be Well Zorgprofessionals

In het kader van NVA Autismeweek geven ook wij aandacht aan mensen met een autismespectrumstoornis. Veel van onze zorgprofessionals werken hier mee samen. Tijd voor wat extra achtergrond over het werken met cliënten met autisme in de zorg.

Wat is autisme?

Autisme is een aangeboren aandoening waardoor signalen in de hersenen niet goed worden verwerkt. Mensen met autisme ervaren hun omgeving als onsamenhangend en kunnen zich lastiger in anderen inleven. Ze ervaren vaak alles in fragmenten. Ze kunnen geen geheel maken van de informatie in hun hoofd. Daarnaast zien ze élk detail en zijn hun zintuigen extra gevoelig. Hierdoor komt alles hard binnen en raken ze snel overprikkeld. Iemand met autisme heeft vaak moeite met veranderingen en sociaal contact, wat uitdagingen met zich meebrengt in het dagelijkse leven. Naar schatting hebben 35 miljoen mensen over de hele wereld een stoornis in het autistisch spectrum.

Hoe herken je autisme?

Als hulpverlener ben je wellicht al bekend met autisme, waardoor je het mogelijk direct herkent. Toch nog even wat herkenningspunten op een rij:

Hoog-gevoelig
Moeite met verandering
Dingen heel letterlijk nemen
Over- of ongevoelig voor zintuiglijke prikkels
Zwart-wit denken, grijs bestaat niet
Eerlijk en recht door zee
Goede detailwaarneming
Heel loyaal
Nauwkeurig en perfectionistisch
Overcommuniceren of ondercommuniceren
Super georganiseerd of een grote rommelkont
Voorkeur voor een op een contact
Goed in analyseren
Buiten vaste kaders kunnen denken
Niet graag over koetjes en kalfjes praten
Intensief bezig zijn met een beperkt aantal onderwerpen
Talent voor specialisatie
Problemen op sociaal gebied
Weinig interesse in anderen
Goed in het herkennen van patronen
Moeite met het bewaren van overzicht
Hyperfocus

De kenmerken komen bij alle mensen in meer of mindere mate voor. Zo zijn er mensen die het fijn vinden om vaste routines aan te houden of om langere tijd met één onderwerp bezig te zijn. Ook kunnen bij iedereen problemen op sociaal gebied aanwezig zijn. De diagnose autisme krijg je als de kenmerken zorgen voor moeilijkheden op gebieden als werk, vrije tijd en relaties.

Werken met autisme in de zorg

Veel mensen met autisme kunnen zelfstandig functioneren. Maar veel ook niet. Autisme kan tevens gepaard gaan met een verstandelijke beperking. De kans is dus groot dat jij als hulpverlener mensen met een verstandelijke beperking én met autisme helpt. Of alleen met autisme, dat kan natuurlijk ook. Autisme kan dusdanig ernstig zijn dat iemand hulp, begeleiding of sturing nodig heeft bij de dagelijkse activiteiten. Daar komt jouw hulp bij kijken. Zorg er in ieder geval voor dat je:

Voor ritme en regelmaat zorgt. Hier hebben cliënten met autisme veel behoefte aan. Door een vaste dagstructuur weten zij wat ze kunnen verwachten, waardoor ze zich op tijd kunnen voorbereiden.

Wees consistent. Zorg ervoor dat je zaken aanpakt volgens hetzelfde ritueel als je collega’s. Werk hierin samen en overleg. Mensen met autisme houden van herkenning. Dit geeft ze veiligheid en een gevoel van controle.

Creëer een basisrust en kies voor rustgevende activiteiten voor extra rust in hun hoofd. Er komen al zo veel prikkels binnen.

Stel veel gesloten vragen. Zo zijn er niet te veel antwoordmogelijkheden, waardoor de cliënt meer rust zal ervaren in het hoofd en niet in de war raakt.

Autisme en agressie

Kinderen en volwassenen met autisme hebben moeite met het uiten van hun emoties. Hierdoor kroppen gevoelens zich op, maar komen ze er ook in een keer uit. Vaak gebeurt dit vanuit het niks als de emmer overloopt. Ook is agressie een gevolg van onmacht. Het niet begrijpen wat er om zich heen gebeurt of hun eigen wensen en behoeften moeilijk kunnen communiceren naar de omgeving. Er kan dan agressief gedrag vertoont worden naar anderen of naar zichzelf. Denk aan met het hoofd tegen de muur bonken, tegen dingen aan schoppen of zichzelf openkrabben. Als hulpverlener kan dit ook even schrikken zijn, het is dus belangrijk dat je stevig staat en niet bang bent aangelegd. Ook zijn er trainingen voor te volgen, zoals Agressiemanagementtraining.

Een ander advies is voor een bepaalde periode een dagboek bij te houden. Wanneer vertoont deze persoon dit gedrag? Hoeveel uur heeft hij geslapen? Wat heeft hij gegeten? Wat was de situatie, hoe reageerde de cliënt en wat gebeurde er na dit gedrag? Zo kun je gemakkelijker patronen tegenkomen en de juiste ondersteuning bieden.

Ontstaat er een uitbarsting?

Blijf kalm

Zeg niet al te veel

Gebruik korte zinnen of maar een paar woorden

Zorg voor een veilige omgeving

Op zoek naar een nieuwe baan in de zorg? Wij kunnen je helpen verder te oriënteren wat dan wél helemaal aansluit aan jouw wensen en persoonlijkheid.

Contact Be Well

Aan te raden: training en scholing

Je cliënten begrijpen is erg belangrijk om ze verder te kunnen helpen. Training en scholing is een goede manier om beter met de doelgroep te leren werken. Be Well collega, Corine van Dongen, doet er echt alles aan om haar cliënten zo goed mogelijk te begrijpen. Ze volgt geregeld trainingen, cursussen en volgde een post HBO opleiding gericht op autisme. Ze merkt dat de theoretische kennis een grote rol speelt in het goed kunnen begeleiden van cliënten met autisme. “Ik heb leren begrijpen hoe mensen met autisme de wereld zien. Het hoofd werkt echt heel anders! Ik ben heel blij dat ik hun ondertiteling kan bieden om de wereld beter te begrijpen. Soms zijn ze verbaasd dat ik hun echt begrijp.”

Een overzicht van verschillende cursussen.

Wat maakt het werk zo leuk?

Juist door de vaak andere vorm van humor, ontstaan er grappige momenten op de werkvloer. Ook werk je vaak met heel loyale, intelligente, talentvolle en gevoelige cliënten, waar je zelf ook het nodige van kan leren. Het is heel dankbaar werk om samen stappen te kunnen zetten tot zelfstandigheid. Je helpt de cliënten om te leven in plaats van te overleven. Hiervan gaat je cliënt stralen.

Waar moet je op letten als hulpverlener?

Mensen met autisme (en een verstandelijke beperking) kunnen vaak zelf niet helemaal duidelijk maken welke ondersteuning zij nodig hebben. De familie kan hier in een belangrijke rol in spelen, dus is het zeker handig hun goed te betrekken bij de begeleiding. Ook is het belangrijk op te letten of iemand zich nog wel voldoende ontwikkelt en voldoende uitdaging krijgt. Wederom een reden om je als zorgprofessional ook verder te blijven ontwikkelen.

Niet voor iedereen in de zorg

Het is niet voor iedereen weggelegd om te werken met cliënten met autisme. Zo is het belangrijk om duidelijk en gestructureerd te werk te gaan, gezien hun drang naar duidelijkheid en weten waar ze aan toe zijn. Ben je als hulpverlener chaotischer van aard, dan kan het dus minder bij je passen om met deze doelgroep aan de slag te gaan. Chaos en onduidelijkheid brengt hun veel onrust. Ook vallen niet alle (flauwe) grapjes in de smaak en wordt sarcasme vaak niet begrepen, omdat ze alles letterlijk nemen.

Onze collega, Corine van Dongen, is een ervaren, gepassioneerd Begeleider met veel ervaring met cliënten met autisme. Een enorm dankbare doelgroep, vindt ze zelf. Ze vertelt over hoe het is om met hen te werken en hoe je ze beter kan leren begrijpen.

Lees meer >

Hoe is het om in de zorg met de doelgroep autisme te werken? Erg dankbaar en uitdagend, volgens onze collega, Corine van Dongen. In het kader van Autismeweek spreken we haar over het werken met deze bijzondere doelgroep. “Hoe moet ik nou slapen als jij weg bent? Zei een jongen tegen me op mijn laatste werkdag.”

“Daar sta je dan in China, op het plein van de Hemelse vrede. Maar je spreekt geen Chinees. Wat zou je dan fijn vinden? Google translate! Of iemand die je helpt vertalen.” Corine lacht: “Iemand met autisme zou nu waarschijnlijk denken: maar je kan helemaal niet zomaar op Google in China. Dat wordt daar geblokt.” Maar het punt dat Corine wil maken: mensen met autisme hebben moeite met de wereld begrijpen. Ze missen de ondertiteling, ze missen Google translate. “Als hulpverlener is het mijn taak om die ondertiteling te bieden, want ik begrijp de wereld wel. En ik kan mijn manier van denken aanpassen, mijn cliënten met autisme kunnen dat vaak niet.”

Onze collega Corine

Het is Autismeweek. Ook voor ons, Be Well, is het tijd om eens stil te staan bij deze aangeboren aandoening. Maar bovenal ook bij hoe het is om met deze doelgroep in de zorg te werken. Wij wisten meteen bij wie we moesten zijn voor deze vraag. Onze collega: Corine van Dongen, een zeer ervaren Begeleider, absoluut met haar hart op de juiste plek. Al meer dan vier jaar is Corine een van onze meest gedreven collega’s, met veel passie voor de doelgroep autisme. Ze volgde dan ook de post HBO opleiding: de educatieve benadering van mensen met een autismespectrumstoornis. Nog altijd staat ze niet stil. Nu we haar bellen is ze toevallig op weg naar de workshop: autisme en sensorische informatieverwerking.

‘Jij snapt mij echt!’

Gedurende de jaren heeft Corine er zoveel mogelijk aan gedaan om haar cliënten zo goed mogelijk te begrijpen. “Echt luisteren is heel belangrijk. Maar wat mij enorm geholpen heeft, is het opdoen van theoretische kennis. Ik doe niet meer iets omdat ik weet dat het zo moet, omdat ik het zo geleerd heb. Ik begrijp de waarom. Dat brengt me dichter bij de cliënten. De opleiding die ik gevolgd heb, heeft me veel gebracht. Ik heb leren begrijpen hoe mensen met autisme de wereld zien. Het werpt zijn vruchten af. Vaak krijg ik, een beetje verbaasd, te horen: ‘Jij snapt mij echt!’”

Toch is lang niet alles te begrijpen, vertelt Corine. Met soms de nodige frustratie die daar bij hoort. “Ik heb zelf geen autisme. Dus ik kan nog zo mijn best doen om iemand te begrijpen, maar dat lukt niet altijd. Soms zegt iemand iets en denk ik te weten wat hij bedoelt. Maar dan blijkt achteraf het tegendeel waar te zijn. Vaak zeggen ze iets, maar dan bedoelen ze iets anders. Wat ze bedoelen, moet je ontdekken. Dit door laag na laag eraf te pellen, net als bij een ui. De hulpvraag zit vaak onderaan en is meestal terug te draaien naar dat hij de wereld niet begrijpt. Het is ook echt een andere wereld.”

Een andere wereld

Het hoofd van iemand met autisme werkt anders. “Probeer maar eens op een fitnessbal te gaan staan. Tegelijkertijd speel je dat spelletje met het ijzeren balletje dat je via een doolhof in het kuiltje moet krijgen én probeer je een gesprek gaande te houden. Dat is zo’n beetje wat iemand met autisme ervaart.” Corine legt uit dat het voor deze mensen vaak voelt als overleven. Er komen zo veel prikkels binnen. Daarom is het belangrijk om handvatten te bieden. Hoe kan iemand zichzelf bijvoorbeeld beschermen van alle prikkels en hoe kan hij voldoende rust nemen? “Dat maakt het zo leuk. Manieren ontwikkelen om allerlei trucjes eigen te maken. Het kan voor iemand met autisme bijvoorbeeld lastig zijn om je aan te kijken. Hij kijkt van je weg, dwars door je heen of kijkt je juist ongegeneerd aan. Een trucje is om naar het puntje van het oor te kijken. De ander heeft dan niks door.”

Ook noemt ze het voorbeeld van een cliënt die ruzie had met de ouders. De moeder staat in de keuken te bellen. Hij snapt voor geen meter waarom hij zijn boterham niet gewoon mag smeren. De keuken is toch om te koken. Dat het in de woonkamer te druk is om te bellen en hij even moet wachten, die verbinding kan hij niet maken. “Hier kun je als hulpverlener dus ondertiteling bieden. Het helpen begrijpen van de wereld om hem heen.”

Meer diagnoses

Corine vertelt over vroeger. Als zij naar school ging, wist ze al wat haar moeder na school ging koken. “Tegenwoordig moet de moeder in de ochtend naar het werk, ze maakt de kinderen klaar en op weg terug bedenkt ze pas wat ze gaat maken en haalt ze vaak nog de boodschappen. Zowel mama als het kind hebben een drukke dag gehad en zijn wat overprikkeld. We leven in een veel gehaastere wereld. Het is lastiger om hiermee te dealen en er hoort de nodige onduidelijkheid bij. Als je moeder bijvoorbeeld zegt, ‘dat doen we straks’. Wat is straks? Is het 5 minuten, is het een halve dag? Door de drukte en het haasten is het lastig in te schatten. Vroeger was de structuur veel duidelijker, alles was lekker voorspelbaar. Rustiger voor het hoofd. Het is niet voor niks dat er steeds meer mensen zijn met een diagnose. In deze tijd zijn er zoveel onvoorspelbare dingen in de wereld waar wij niet bij stilstaan. Iemand met autisme heeft het hier lastiger mee.”

“Voor iemand met autisme is het allemaal veel. Schrijf maar eens een keer op wat je al allemaal gedaan hebt voordat je op het werk aankomt. Elke stap die je zet. Je wordt wakker, draait je om, gaat rechtop zitten, loopt naar de kraan, zet de kraan aan, poetst je tanden, loopt naar beneden, opent de koelkast etc. Wij staan er niet bij stil, maar als je deze stapjes allemaal bewust hebt gedaan, dan heb je voor je gevoel al een halve dag erop zitten. Dit is hoe het brein van iemand met autisme werkt. Je bent je bewust van elke stap en alles wat je ziet, hoort, ruikt en proeft.” Wel benadrukt Corine dat iedereen anders is. “Ken je één iemand met autisme, dan ken je één iemand met autisme. Dat zag ik laatst voorbij komen, en dat is ook zo. Er zijn zoveel varianten. Dat maakt het werken met deze doelgroep extra leuk. Het is ook mooi om te zien dat ze zulke bijzondere talenten hebben. Dat ze bijvoorbeeld heel intelligent zijn, heel precies of heel goed kunnen plannen en organiseren. Of dat ze bijvoorbeeld álles weten over treinen. Ook heb je vaak leuke gesprekken met leuke humor, maar wel andere humor. Dat maakt het echt dankbaar werk. Het kost soms iets meer tijd om er doorheen te prikken. Maar als je eenmaal iemand kent, is het superleuk! Het is zo dankbaar als iemand een stap durft te zetten omdat jij hebt geholpen om de wereld beter te begrijpen. Ik vind het heel bijzonder om ondertiteling te kunnen bieden en dat ze mij kunnen inzetten wanneer het nodig is. Daar haal ik veel voldoening uit.”

‘Hoe moet ik nou slapen?’

“Soms ben ik me niet helemaal bewust van hoe belangrijk je kan zijn als hulpverlener. Een opdracht liep af, het was mijn laatste dag. Ik merkte wel dat de jongeren naar me toe trokken, maar stond er niet echt bij stil. Tot een jongen naar me toe kwam. ‘Hoe moet ik nou slapen als jij weg bent? Weet je Corine, ik slaap alleen goed als jij er bent.’ Bleek dat hij elke dag een lijstje bijhield van wanneer hij goed doorsliep. Bij mij wist hij dat het vanzelf goedkwam als er gedoe ontstond. Dat hij veilig was. Dat is ontroerend, dankbaar, maar ergens was ik ook blij dat ik me daar niet eerder van bewust was.”

Lees meer over het werken met cliënten met autisme in de zorg.

Dag: 31 maart 2023

Werken met cliënten met autisme in de zorg

Ondertiteling voor cliënten met een autismespectrumstoornis

Volg ons op